در تحلیل بسیاری از فروبستگیهای اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از نقاط جهان دچار چرخه باطلی هستیم که شاید برای درک آن بد نباشد به پدیده ای به نام Resource Curse نگاهی بیاندازیم.
در علم اقتصاد مفهومی به نام نفرین منابع یا Resource Curse وجود دارد که توضیح میدهد که چطور مردم برخی کشورها با منابع عظیم زیرزمینی مانند نفت و گاز و فلزات گرانبها و غیره به جای زندگی در رفاه و آسایش گرفتار بدبختی و جنگ و سوءمدیریت و فلاکت میشوند. اصطلاحا گفته میشود که این کشورها به نفرین منابع زیرزمینی دچار میشوند.
خلاصه چیزی که به آن نفرین منابع گفته میشود این است که درآمدهای ناشی از این منابع باعث میشود تا قدرت سیاسی ارزشمندتر و مهمتر شود و در نتیجه سیاستمداران دچار فساد برای دست یابی و حفظ قدرت میشوند. از سوی دیگر وقتی اتکای اصلی اقتصاد به درآمدهای ناشی از منابع زیر زمینی باشد نوسانات قیمت این منابع باعث میشود تا برنامه ریزی بلند مدت برای اقتصاد ناممکن شود. همچنین پول حاصل از صادرات این منابع باعث تقویت ارزش پول ملی به صورت مصنوعی شده و در نتیجه سایر بخشهای اقتصاد توان رقابت خود در بازارهای صادراتی را از دست میدهند.
در واقع در این کشورها مردم و دولت بیشتر از آنکه به فکر ساختن چیزی روی زمین باشند، به فکر درست کردن سوراخ گشادتری به زیر زمین میگردند و این سیکل باطل دائما اوضاع را خرابتر میکند.
البته کشورهایی هم هستند که با درک صحیح از موضوع و برخورداری از منابع عظیم زیرزمینی اسباب توسعه و پیشرفت کشور خود را فراهم آوردهاند. این کشورها با حذف کامل درآمدهای زیر زمینی از چرخه اقتصاد و پس انداز و سرمایه گذاری کردن آن نه تنها اقتصاد پویایی برای امروز خود رقم زده‌اند بلکه ذخایر هزار میلیارد دلاری هم برای آیندگان خود به جا گذاشته‌اند. در ایران هم صندوق ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی با همین هدف تشکیل شدند.
رضا امیر خانی در کتاب نفحات نفت به تاثیرات اقتصاد نفتی در بخشهای مختلف اقتصاد و اجتماع و فرهنگ و سیاست پرداخته و با قلم تند و تیز خود تصویر روشنی از آنچه به نفرین منابع مشهور است پیش چشم ما میگذارد.
“شنیده ام که ستاره دریایی اگر بازویش زیر سنگ گیر بیافتد، از خیر بازو میگذرد و آن را قطع میکند اما این مال وقتی است که ستاره بیم داشته باشد از خطر …. دولت تا نفت دارد خطری تهدیدش نمیکند! این گونه اقتصاد دولتی و مدیر سه لتی شکل میگیرد.”
بخشهایی از این کتاب را در گفتگو با رادیو مذاکره چند سال پیش با مجمدرضا شعبانعلی مرور کردیم که شنیدن دوباره اش شاید خالی از لطف نباشد.
با سلام خدمت آقای تقوی
فایل صوتی ارزش آفرینی درمحیط کار جزء فایل هایی از رادیو مذاکره است که من چندین بار گوش دادم وحرف های شما روی طرز تفکرم نسبت به رابطه ام با شغلم ، مدیرانم،سازمان ،تاثیرات مثبتی گذاشت.و حتی وقتی خواهرم امروز در مورد یک مساله کاریش با من مشورت میکرد ناخواسته با حرف هایی که شماگفتیدمثل هیچ سازمانی تا مجبور نباشد نیرو استخدام نمی کند و اگر استخدام کرد به هیچ وجه قصد آزار و اذیتش را ندارد و… جوابش را دادم .در ضمن این جمله شماکه جوانان باید قبول کنندکه مسیر موفقیت از فکر ،کار،تلاش میگذرد،همیشه تو گوشم هست.وبه نظرم یکی از بهترین قسمت های این فایل، روخوانی شما از کتاب نفحات نفت است وتعبیر اوضاع مملکت به وضع چنان خانواده ایی بسیارقابل تامل بود ومن عین پاراگراف را در دفتر یادداشتم نوشته بودم و هر از چند گاهی میخواندمش.بابت مطالب و نکاتی که از شمادر آن فایل و زین پس در این سایت یاد میگیرم از شما ممنونم.
آره. واقعا اون فایل خیلی عالی بود همچنین فایل گفتگوی ۴نفره همراه با احمدرضا نخجوانی و پویا شفیعی.
سلام آقای تقوی!
چه میشود که این میشود ؟ یا چی شد که اینجوری شد ؟
چرایی داستان کجاست ؟
این که شومی منابع و بیماری هلندی و دولت رانتیر بد است، که مشخصه!
شاید در نظر شما این باشه که تصمیمات اشتباه تصمیم گیران دولتی در مورد صندوق ارزی!
ولی همان نگاه رادیکال مدیر و کارمندی که شما دارید، من هم نسبت به دولت و ملت دارم.
تا مردم تقاضایی نکنند، فکر نمیکنم بهانه ای دست سیاستگذار باشد.
پیشاپیش ممنون و عرض ارادت
یاد فیلم کیف انگلیسی افتادم خانم لیلا حاتمی در نقشی که بازی می کرد در یک دیالوگ به پدرش گفت: چی میشد ما هم نفت نداشتیم.
در سال ۵۴-۵۳ که قیمت نفت افت کرد و خیلی از کشورهای نفتی در اقتصاد دچار مشکل شدند. این مشکل درسی برای آن کشورها شد تا در دور دوم افزایش قیمت نفت، به داخل، تله قبلی یعنی سرازیر کردن پول نفت به سفره مردم نیوفتند جز چند کشور:ونزولا (کشور برادر) – ایران و یک کشور آفریقایی